Αναδημοσίευση από το μηνιαίο περιοδικό

της ΠΑΣΕΓΕΣ «Αγροτικός Συνεργατισμός»,

Άρθρο  της Παρασκευής Κουφοπούλου, τ. Πρόεδρος Δ.Σ. Κ.Ε.Κ.Υ.Κ.Α.ΜΕΑ. Κυκλάδων,

BSc. Κοινωνικής Πολιτικής, M.Sc. Κράτος & Δημόσια Πολιτική (Κατεύθυνση: Διοικητικής Επιστήμης)

ΤΕΥΧΟΣ 110

Επιμέλεια: Ευαγγελία Χ. Κωτσοβίνου, Γεωπόνος

Τα χαρακτηριστικά του θεσμού και οι δυνατότητες ανάκαμψης

Ο συνεταιριστικός θεσμός είναι έτσι δομημένος ώστε να πλεονεκτεί έναντι των άλλων μορφών οικονομικής δραστηριότητας. Ωστόσο, για να αναδείξει την υπεροχή του στην πράξη οφείλει να αποδειχτεί αποτελεσματικός απέναντι στην πολυλειτουργικότητα του αγροτικού τομέα.

 Η ελληνική οικονομία βρίσκεται στη δίνη της οικονομικής κρίσης προσπαθώντας να βρει σημεία ισορροπίας και στους τρείς τομείς της παραγωγικής δραστηριότητας (πρωτογενής, δευτερογενής, τριτογενής) διατηρώντας ζωντανή την ύπαρξη της στην παγκόσμια οικονομία. Ο τομέας που επωμίζεται το βάρος εκκίνησης της οικονομικής ανάκαμψης είναι ο αγροτικός τομέας.

Η διαδρομή του προϊόντος από το χωράφι μέχρι και τον τελικό καταναλωτή περνάει από διακυμάνσεις. Σ' αυτή την διαδρομή μείζονα ρόλο διαδραματίζουν οι αγροτικοί συνεταιρισμοί. Οι αρχές της συνεργασίας και της αμοιβαιότητας που προσδιορίζουν το συνεταιριστικό κίνημα δεν είχαν πάντα το ίδιο περιεχόμενο. Ήδη από την μεταπολεμική περίοδο και την μετάλλαξη του αγροδιατροφικού μοντέλου, η ύπαρξη του συνεταιριστικού κινήματος είναι παρεμβατική αντιμετωπίζοντας την γραφειοκρατία του ελληνικού κράτους.

Οι αρχές λειτουργίας των συνεταιρισμών δεν έχουν υποχρεωτικό χαρακτήρα [Μήτσιου Κλ.Μ., 2006: 12 - 13], αλλά είναι δημιούργημα των συνεταιριστικών οργανώσεων των κρατών - μελών της Διεθνούς Συνεταιριστικής Ένωσης. Πρώτη φορά διατυπώθηκαν από τον πρώτο καταναλωτικό συνεταιρισμό του Ρότσντεϊλ της Αγγλίας το 1844 και η επίσημη διατύπωση τους έγινε το 1937 στο Συνέδριο του Παρισιού, η 2^η το 1966 στο Συνέδριο της Βιέννης και η Τρίτη στο Συνέδριο του Μάντσεστερ τον Σεπτέμβριο του 1995. Τότε υιοθετήθηκε για πρώτη φορά ένας ορισμός του συνεταιρισμού σύμφωνα με τον οποίο «Συνεταιρισμός είναι μια αυτόνομη ένωση προσώπων, που συγκροτείται εθελοντικά για την αντιμετώπιση των κοινών, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών αναγκών και επιδιώξεων τους δια μέσου μιας συνιδιοκτήτης και δημοκρατικά διοικούμενης επιχείρησης» [Ν. 2810/2000, αρ. 1]. Οι συνεταιρισμοί, σύμφωνα με την διατύπωση του Μάντσεστερ εστιάζουν στις αξίες της αυτοβοήθειας, της αυτευθύνης, της δημοκρατίας, της ισότητας, της ισοτιμίας και της αλληλεγγύης. Τα μέλη των συνεταιρισμών στηρίζονται στις ηθικές αξίες της εντιμότητας, της διαφάνειας, της κοινωνικής υπευθυνότητας και της φροντίδας για τους άλλους [Mac Pherson, Δεκέμβριος 1995: 16 - 30].

Η κοινωνία αλλάζει και μαζί της αλλάζει ο τρόπος λειτουργίας της αγοράς. Μέχρι πρότινος οι δραστηριότητες των συνεταιρισμών εστίαζαν (1) στην αποδυνάμωση των επιχειρηματικών προσπαθειών με αποτέλεσμα να κυριαρχούν οι έμποροι στην αγορά αγροτικών προϊόντων, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη, πρακτικών συντονισμένης λειτουργίας, τη νόθευση του ανταγωνισμού και την δημιουργία συνθηκών καρτέλ στη διακίνηση. Επιπρόσθετα, αποτέλεσμα της προβληματικής λειτουργία του συστήματος διακίνησης των αγροτικών προϊόντων είναι και οι συχνές «ελληνοποιήσεις» εισαγόμενων προϊόντων, τα οποία πωλούνται στην ίδια τιμή με τα ελληνικά, αυξάνοντας ακόμη περισσότερο τα κέρδη των μεσαζόντων και μη ρισκάροντας την υγιεινή και ασφάλεια του καταναλωτή.

Η επιχειρηματικότητα είναι η κυρίαρχη αντίληψη υπό το πρίσμα της οποίας καλούνται πλέον να λειτουργήσουν οι αγροτικοί συνεταιρισμοί, συνήθως με δυσκολίες. Το ίδιο θεωρητικό μοντέλο διακατέχει και τα στοιχεία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.). Χαρακτηριστικά, ο Ο.Η.Ε. χαρακτήρισε το τρέχον έτος 2012 ως Διεθνές Έτος Συνεταιρισμών υπό το σύνθημα «Οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις χτίζουν ένα καλύτερο κόσμο». Στόχοι του Διεθνούς Έτους είναι [Δίκτυο ΚΑΠΑ, Δεκέμβριος 2010: 12]:

• Η αύξηση της ευαισθητοποίησης του κοινού για τα οφέλη των συνεταιριστικών επιχειρήσεων.

• Η προώθηση σχηματισμού και ανάπτυξης συνεταιριστικών επιχειρήσεων (συνεταιριστική εκπαίδευση, κέντρα υποστήριξης συνεταιριστικής επιχειρηματικότητας).

• Ο καθορισμός των κατάλληλων πολιτικών (εφαρμογή κατάλληλου νομικού πλαισίου, κέντρα υποστήριξης συνεταιριστικής επιχειρηματικότητας).

Ο συνεταιριστικός θεσμός είναι έτσι δομημένος ώστε να πλεονεκτεί έναντι των άλλων μορφών οικονομικής δραστηριότητας. Ωστόσο, για να αναδείξει όμως την υπεροχή του στην πράξη ο συνεταιρισμός οφείλει να αποδειχτεί αποτελεσματικός απέναντι στην πολυλειτουργικότητα του αγροτικού τομέα. Κατά κύριο λόγο επιτυγχάνεται με την ετοιμότητα του (συνεταιρισμού) λειτουργώντας με την επιχειρηματική λογική και διατηρώντας τον συνεκτικό του χαρακτήρα. Παράλληλα, κρίνεται αναγκαίο να προσαρμόζεται στις οικονομικές, κοινωνικές,πολιτικές και τεχνολογικές εξελίξεις, όπως κάθε σύγχρονη επιχείρηση αν θέλει να συνεχίσει να είναι βιώσιμη.

«Η διαδρομή του προϊόντος από το χωράφι μέχρι και τον τελικό καταναλωτή περνάει από διακυμάνσεις. Σ' αυτή την διαδρομή μείζονα ρόλο διαδραματίζουν οι αγροτικοί συνεταιρισμοί. Οι αρχές της συνεργασίας και της αμοιβαιότητας που προσδιορίζουν το συνεταιριστικό κίνημα δεν είχαν πάντα το ίδιο περιεχόμενο.»

Κατά γενική ομολογία η σύγχρονη χρηματοπιστωτική, επισιτιστική, περιβαλλοντική και ενεργειακή κρίση θέτει την Κοινή Αγροτική Πολιτική (Κ.Α.Π.) στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και των αμφιλεγόμενων συζητήσεων. Αν και η Κ.Α.Π. μεταρρυθμίστηκε σχετικά πρόσφατα πλήθος παραγόντων όπως η κλιματική αλλαγή, οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι, η άνοδος της τιμής του πετρελαίου, των πρώτων υλών και των τροφίμων κρίνεται αναγκαίος η επαναστοχοποίηση των επιμέρους πτυχών της. Εδώ ακριβώς είναι το σημείο όπου παρεμβαίνουν οι αγροτικοί συνεταιρισμοί. Βάσει των παραγωγικών και αναπτυξιακών δυνατοτήτων της ελληνικής (και της παγκόσμιας) οικονομίας οι αγροτικοί συνεταιρισμοί αντιμετωπίζουν νέα δεδομένα, όπως είναι ο περιορισμός των οικονομικών πόρων αλλά και η συγχώνευση ή και κατάργηση μερικών από αυτούς. Αυτή ακριβώς την πρόκληση πρέπει να διαχειριστούν οι αγροτικοί συνεταιρισμοί ανακαλύπτωντας ένα σημείο τομής ανάμεσα στην επίτευξη κέρδους για την βιωσιμότητα τους και στον ρόλο τους ως μορφή κοινωνικής οργάνωσης ικανής να αναδείξει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της κάθε περιοχής αλλά και να αναβαθμίσει τις επιμέρους εκφάνσεις του αγροτικού τομέα. Με τον τρόπο αυτό θα ενισχύσουν ακόμη περισσότερο την εθνική οικονομία και θα δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για την επιστροφή στη γη (2). Οφείλουμε να είμαστε αισιόδοξοι για τον παρόν και κυρίως για το μέλλον του αγροτικού τομέα ο οποίος αποτελεί και πηγή για την υπέρβαση της κρίσης (Ι.Ο.Β.Ε.). Γι' αυτό και με κάθε ευκαιρία πρέπει να ενδυναμωθούν οι αγροτικοί συνεταιρισμοί όχι μόνο από το κράτος αλλά και από όσους ενδιαφερόμαστε πραγματικά για τον χώρο αυτό, βλέποντας τον εαυτό μας στο πρόσωπο του κάθε αγρότη και πώς θα θέλαμε να εξελιχθεί ο χώρος αυτός για την διατροφική μας ασφάλεια και την κοινωνική ισορροπία.

(1) Βλ. Ο.Κ.Ε. (Δεκέμβριος 2008): Αφιέρωμα στον Αγροτικό Τομέα, ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΣΑΒΟΝΑΣ.

Αποτίμηση Εξελίξεων, Παρατηρητήριο Πολιτικών για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, Ο.Κ.Ε., Αθήνα, σ. 4.

(2) Το σύνθημα επιστροφή στη γη περιλαμβανόταν μεταξύ άλλων στα λεγόμενα του Υπηρεσιακού Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Καθηγητή κ. Ναπολέοντα Μαραβέγια [Βλ. www.paseges.gr;17/5/2012] κατά την τελετή παραλαβής των καθηκόντων του από τον τ. Υπουργό κ. Κώστα Σκανδαλίδη.

Πηγές : 

• Mac Pherson I. (Δεκέμβριος 1995): Συνεταιριστικές αρχές για τον 21ο αιώνα, Ι.Σ.Ε.Μ., Αθήνα.

• Δίκτυο ΚΑΠΑ (Δεκέμβριος 2010): 2012. Διεθνές Έτος Συνεταιρισμών από τον Ο.Η.Ε., Αθήνα.

• Μήτσιου Κλ. Μ. (2006): Το νομικό καθεστώς των αγροτικών συνεταιρισμών στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση ιδίως όσον αφορά τη διοίκηση και τη συμμετοχή των εργαζομένων στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων, Π.Μ.Σ. Κράτος Δικαίου & Ευρωπαϊκή Ενοποίηση, Γενικό Τμήμα Δικαίου, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών & Πολιτικών Επιστημών, Αθήνα.

• Μπατζελή Κ. (2011): Η Νέα Διακυβέρνηση & Ανάπτυξη της Ε.Ε. Η διατροφική ασφάλεια ως αναπτυξιακή πολιτική, ΠΑΠΑΖΗΣΗ, Αθήνα.

• Ν. 2810: Αγροτικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις, Φ.Ε.Κ. 61/9.3.2000, τ. Α’.

• Ο.Κ.Ε. (Δεκέμβριος 2008): Αφιέρωμα στον Αγροτικό Τομέα, ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΣΑΒΟΝΑΣ. Αποτίμηση Εξελίξεων, Παρατηρητήριο Πολιτικών για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, Ο.Κ.Ε., Αθήνα.

Ιστοσελίδες

• www.iobe.gr.

• www.paseges.gr.

• www.google.gr.

• www.et.gr.

• www.oke.gr.